Ontwerp

De “Haarlemmer Kweektuin” stimuleert duurzaam denken en doen. Dit krijgt op allerlei wijze vorm: water-ontdek-plekken voor kinderen, biologische horeca, loket voor informatie over duurzaam wonen en werken, duurzame energieopwekking met mogelijkheid tot participatie van omwonenden, afvalscheiding en hergebruik, behoud van cultuurhistorie, een ecologische voorbeeldtuin, biologische stadslandbouw in kassen, natuurgebied, arboretum en marktplein. Hierbij speelt natuur- en milieueducatie telkens de verbindend rol.

Een belangrijk onderdeel van het hier gepresenteerde plan is het ruimtelijk ontwerp voor het gebied. Zoals op vorige pagina’s al aangehaald, bleek tijdens het ontwerpproces dat (binnen de gestelde randvoorwaarden) de uitgangspunten, wensen en dromen op een heel heldere manier samen kunnen komen. Waar eerst sprake was van allerlei ‘losse’ elementen, zoals educatie, verbindingsroute, horeca, waterpark, duurzaamheidscentrum, Kaatsbaan, Springertuin, etc., ontwikkelde zich in het ontwerp voor het park steeds meer cohesie tussen deze elementen, en werden ‘duurzaamheid’, ‘groen’ en ‘educatie’ de gemeenschappelijke delers. Dus geen park met een duurzaamheidscentrum erin, maar het gehele park als duurzaam gebied en gebied voor duurzaamheid.

Voor het ontwerp gelden uiteraard de kaders van de gebiedsvisie 2012 en het bestemmingsplan Bomenbuurt 2013. Deze zijn in acht genomen. Daarnaast is dankbaar gebruik gemaakt van alle input die met name de participatie vanaf begin 2011 heeft opgeleverd. Dit heeft geleid tot de uitgangspunten en de doelstelling.

Daarnaast is het ontwerp gebaseerd op een aantal eigen kernwaarden, pijlers, die het gebied structuur en karakter geven, en waarbinnen ook diverse toekomstige ontwikkelingen ten behoeve van het gebied goed en blijvend hun weg kunnen vinden.

De kernpunten van het ontwerp zijn:

• aanleg van een zoom van bomen om het gebied,
• maken van een aantrekkelijke waterverbinding,
• behoud van afsluitbaarheid en sluitingstijden zoals nu ook het geval is.

Blijvend in het ontwerp

“Dus geen park met een duurzaamheidscentrum erin,
maar het gehele park als duurzaam gebied en gebied voor duurzaamheid.”

A. bomenroute rondom

Een belangrijke pijler van het ontwerp is een prachtige bomenroute rondom het kweekterrein, waarin op verschillende wijzen bomensoorten worden gepresenteerd die hier in honderd jaar Stadskweektuin voor Haarlem zijn gekweekt. Een nieuw arboretum, als ode aan de Stadskweektuin en ook een mooie, groene, recreatieve en educatieve wandelroute. Door deze ingreep blijft een groen aanzicht gegarandeerd, ontstaat er een rustig en beschermd binnengebied, en wordt de recreatie-diversiteit van het gebied vergroot.

De bomenroute loopt als een afzonderlijke wandelzone van circa 20meter breed rondom het gebied, als een buffer tussen de omliggende straten en het rustige recreatie- en natuurgebied erbinnen. Daardoor wordt het mogelijk om vanuit de nu doodlopende Springertuin door te lopen, rondom het terrein. Op de hoeken worden bomen vrij geplaatst en slingeren de paden, en kan wildgroei ontstaan. Op de verbindende lengtes worden verschillende bomensoorten in herkenbare, strakke rijen geplaatst, met opengelaten doorkijkjes vanaf de weg, en met een meanderend schelpenpad erdoor. Deze stukken vormen het nieuwe arboretum: een expositie van de hier ooit gekweekte bomen, in een ruimtelijk ontwerp dat doet herinneren aan de oude Stadskweektuin.

In dit rondgaande wandelpark kunnen nieuwe Haarlemse kunstobjecten worden geplaatst. Aan de binnenzijde van deze zoom van bomen, integreert het ontwerp allerlei goede ideeën tot een compleet duurzaamheidspark.

B. verbindend water

Tussen de bomen (in de zoom om het terrein) wordt de noodzakelijke waterverbinding tussen Ripperda en de molenvijver (Delftland) aangelegd en ingezet als verbindend element voor diverse recreatieve en educatieve elementen, zoals een vier seizoenen waterspeeltuin à la ‘Het Woeste Westen’ te Amsterdam, een sleehelling en zonneweide, een beschermd eco-aqua park en een bamboebos. De - door het graven van de waterloop - vrijkomende grond wordt zoveel mogelijk op eigen terrein gebruikt om hellingen en heuveltjes te vormen. Het nieuwe water functioneert bovendien als een natuurlijke afscheiding: door het aan de binnenkant van de bomenroute te leggen, zijn er geen kosten voor een extra hek om het binnengebied af te sluiten en een hek zou het gezicht ook niet fraaier maken. De waterloop op deze plek zorgt ervoor dat er een extra gelaagdheid en extra recreatie in het plan komt: de wandelroute in de bomenzoom is immers te gebruiken zonder dat dit de duurzame activiteiten en natuur in het binnengebied kan verstoren. In de noordoosthoek wordt het water verbreed tot een waterplas die overloopt in moerasachtig gebied.

De waterplas vormt een natuurlijke waterberging bij hevige regenval. Daarmee wordt alvast bespaard op mogelijk toekomstig ondergrondse waterbergbassins, en wordt een klein natuurgebied gecreëerd voor watervogels, kikkers, salamanders, gele lis, dotters, waterlelies, etc.. In het midden van de plas komt een klein eiland dat volledig met rust wordt gelaten. Over het moeras en een deel van de plas wordt een steiger aangelegd voor natuurexcursies voor met name schoolkinderen. Dit gebied is beschermd en alleen toegankelijk op afspraak met het NME. Om de waterkwaliteit te verhogen is het wenselijk te onderzoeken of het – gezien de aanwezige archeologie - haalbaar is om het aanwezige water rondom de ruiïne met een duiker aan te sluiten op het water in de zuidoosthoek van het terrein.

C. beheersbaarheid en afsluiting

Het vergrote, publieke park en de functies op het terrein behouden dezelfde openingstijden als de huidige stadskweektuin. Dat wil zeggen dat de Haarlemmer Kweektuin ’s avonds na 18.00 uur is afgesloten. Een uitzondering hierop vormt het deel dat nodig is om naar het restaurant te lopen. Dit kan tot ca. 22.30 uur open blijven. Om dit mogelijk te maken wordt op dit deel van het voorterrein (entreegebied) de bestaande hekken plaatselijk aangevuld en van nieuwe, afsluitbare hekken voorzien. Nieuwe toegangen worden aan de oost- en westzijde van het terrein gemaakt. Voor het beheer, afsluiting van het terrein en de bewaking wordt geadviseerd om een beheerder op het terrein te laten wonen. Het ligt voor de hand hiervoor de bestaande beheerderswoning te bestemmen. Deze woning zou een duurzaam verbouwde voorbeeldwoning kunnen worden.

Verbinding oost-west

“Het totale plan voorziet in een fraai spectrum van op elkaar afgestemde functies op een mooie, rustgevende, historische plek”

Groen en water

De gebiedsvisie stelt voor om het gebied in de komende vijf jaar te ontwikkelen tot ‘groen park’, om vervolgens op de langere termijn (5- 20 jaar) door te groeien naar een ‘waterpark’.
Het voorliggende plan en ontwerp voor de Haarlemmer Kweektuin neemt deze visie volledig over en is zo opgezet dat alle grotere ingrepen het uiteindelijke doel ‘waterpark’ ondersteunen. De eerste aanzet hiervoor is de noodzakelijke waterverbinding alvast een enigszins waterpark- achtige kwaliteit te geven, vooralsnog alleen aan de oostzijde van het gebied. Hier wordt een vierseizoenen waterspeeltuin en een groen- water-ontdekplek voor kinderen in de leeftijd van ca. vier tot twaalf jaar gecreëerd. Op diverse plekken in het land zijn van dit soort plekken fraaie en succesvolle voorbeelden te vinden, zoals bijvoorbeeld ‘Het Woeste Westen’ in Amsterdam of ‘De Speeldernis’ in Rotterdam. In de Haarlemmer Kweektuin zal het accent minder liggen op ruig en meer op ontdekken. Om de rest van het gebied (met name de Springertuin) te ontzien wordt wel voorgesteld om een plek nabij de sleehelling te voorzien van een paar klimbomen. Aan de groen-water-ontdekplek wordt een zonneweide (gras) aangelegd. De Springertuin blijft uiteraard gehandhaafd. Het NME en bewoners van de Kweektuinstraat werken momenteel samen om hier naast de beestjestuin een vlindertuin aan te gaan leggen.

Ontwerp in zones

Kassen

De tropische kassen blijven hun functie behouden. In de hoek met de werkplaats is dag-horeca met een terras geprojecteerd. De verharde strook tussen de Springertuin met zijn kabouterroute en insectenhotel aan de zuidzijde en de kassen aan de noordzijde, kan op deze manier een ‘kinderplein’ worden, met toezichthoudende ouders op het terras dat uitzicht (toezicht) heeft op de dierenweide en de peuterspeeltuin. Dit uitgerekte plein is een schakel in de nieuw gecreëerde oost-west route door het gebied, die in de toekomst eventueel het begraafpark met de schooltuinen en speeltuin ‘Burg ter Kleef’ verbindt.

Het ligt in de verwachting dat er voor de nieuwe ‘Haarlemmer Kweektuin’ ook een werkplaats nodig is, voor onderhoud van het terrein en voor diverse reparaties etc. De bestaande werkplaats blijft daarom vooralsnog haar functie en plek behouden.

Het overige kassendeel wordt op een aantal manieren ingezet om de doelstelling en de exploitatie van het gebied te ondersteunen. Een groot deel van de kassen wordt toegewezen aan stadslandbouw. Aan de oostzijde komen delen beschikbaar voor met name bedrijfjes met een duurzaamheidsdoel, voor een ruime expositie-en ontvangstruimte, een biologische winkel, mogelijkerwijs in combinatie met de horecafunctie aldaar. Belangrijk hierbij is dat de kassen zo worden aangepast dat ze voldoen aan de geldende voorschriften en veiligheid. Het verharde plein aan de oostzijde van de kassen kan zich met deze diversiteit aan functies ontwikkelen tot een waarachtig ‘marktplein’. De bekende voorjaar- en najaar evenementen kunnen worden uitgebreid met een seizoenmarkt voor duurzame producten en informatie, op termijn wellicht maandelijks. Een klein deel van de kassen kan ingezet worden als fietsenstalling, zodat de bestaande fietsenstalling weg kan (die staat niet op goede plek, en is gevaarlijk als op hellend dak gaat worden gelopen).

Tot slot is het uitgangspunt dat na vijf jaar de noordelijke helft van de kassen wordt verwijderd. De groene verbinding in de Kleverlaanzone, die ten noorden van de kassen nu nog als een ‘flessenhals’ werkt, krijgt hierdoor dan de ruimte, en de aanleg van het waterpark zoals ook in de gebiedsvisie is vastgesteld wordt dan mogelijk.

Vogelopvang

De Vogelopvang die nu aan de noordzijde (Kweektuinstraat) is gevestigd is hard toe aan een nieuw onderkomen. De Vogelopvang blijft van harte welkom in de Kweektuin, maar heeft zelf de wens uitgesproken te willen verhuizen naar – zoals het er nu uitziet - de Hekslootpolder, vooral omdat het behoefte heeft aan een meer open weiland waar voldoende herstelde vogels kunnen uitvliegen. Mocht de Vogelopvang toch op het terrein willen blijven dan zal er ter hoogte van de tropische kassen, aan de westkant van de Kweektuin een nieuw onderkomen kunnen worden gebouwd, met een ingang aan de Marnixstraat. Het is denkbaar dat hier dan ook een deel van de kassen voor kan worden aangewend.

Buitenterrein

Het buitenterrein is – zoals gezegd – onderverdeeld in een publiek deel en een beschermd werkdeel, dat alleen via de daar werkende bedrijfjes is te bezoeken. Hier bevinden zich onder meer een kruidentuin, koude grond tuin, een fruitboomgaard, fruitstruiken en een tweede bijenstal. Ook is er plek voor een biogas- installatie. Het publieke deel krijgt een openbare toiletvoorziening aan de noordzijde van het witte gebouw. In het witte gebouw kunnen zich – naast het NME – bedrijfjes met een duurzaamheidsthema vestigen. Hiervoor heeft de VC een voorlopige lijst van potentiële kandidaten samengesteld.

Achterlaten

Tot slot vermelden we dat er van wordt uitgegaan dat ‘Spaarnelanden’ het gebied netjes achterlaat, en de aanwezige materialen die niet in het plan ‘Haarlemmer Kweektuin’ te gebruiken zijn verwijdert. Dit geldt bijvoorbeeld voor de vele Stelconplaten en voor het asfaltweggetje in het noorden van het terrein. Er zijn circa zeventig bomen gemarkeerd waarover reeds overeenstemming is met ‘Spaarnelanden’ dat die blijven voor de ‘Haarlemmer Kweektuin’. Deze kunnen op hun definitieve plek worden gezet na het graven van de waterverbinding.